Jeffrey Young tarafından keşfedilmiş Şema Terapi, geçmiş yaşam deneyimlerimizden edindiğimiz kalıplaşmış inançları değişim üzerine odaklanmış bir terapi yaklaşımıdır. Şema terapinin çıkış hedefi ağır kişilik bozuklukları ve zor vakalar olsa da zamanla bir çok psikopatoloji tedavisi içinde kullanılır bir terapi ekolü haline gelmiştir. Aynı zamanda birçok terapi ekolünü de içinde barındıran bütüncül bir psikoterapi yaklaşımıdır.
Şemalar çocukken yaşantıladığımız ve deneyimlediğimiz olayları yorumlayıp içselleştirdiğimiz düşünce kalıplarıdır. Şema Terapi ekolüne göre zamanla yerleşen şemalar, işlevsel olmayan davranış ve düşünce kalıpları geliştirirler. Bu kalıplar yaşam boyu gelişerek kemikleşirler. Kemikleşen bu yapılara şemalar adı verilir. Erken çocukluk döneminde edindiğimiz düşünce kalıpları bütün sosyal, bireysel, çevresel ilişkilerimize yansır. Terapide hedeflenen bu şemaları tespit etmek ve işlevsel olmayan düşünce ve davranış kalıplarını dönüştürmektir. Dönüşüme odaklanırken yaşantısal ve bilişsel teknikler kullanılır. Jeffrey Young 18 Şema modeli tanımlamıştır.
“KUSURLULUK HİSLERİNİZDEN UYANIN. İÇİNİZDEKİ İYİ ÇOCUĞU BULUN.” JEFFREY E. YOUNG
Bazı Uyum Bozucu Şemalar;
Terk Edilme Şeması: Bu şemaya sahip bireyler çevresinde olan kişilerin onları terk edeceğine, onlara güvenemeyeceklerine, ilişkide tutarsız olduklarına, yalnız kalacaklarına dair inançlar geliştirirler. Neticesinde birlikte olduğu kişilere yapışma ya da terk edileceği inancı olduğu için ilişkilerden uzak durma eğilimi gösterirler.
Onay Arayıcılık Şeması: Kişi başkalarının onayına ve takdirini almaya dair aşırı hassasiyet duyar. Başkalarının onun hakkında ne düşündüğü kendi istek ve kararlarından önce gelir. Bu nedenle yaşam ve tercihler kişi için tatmin edici olmayabilir. Ailenin istediği bölümü okuma bu duruma örnek gösterilebilir.
Kusurluluk/Utanç Şeması: Kişi kendini yetersiz, sevilmeyen, kusurlu bir birey olarak görür. Kişinin kusurluluk ya da utanç açık (çok zayıf/şişman olma, boyunun kısa olması, cildinin güzel olmaması) olacağı gibi kapalı (kıskanç, içten pazarlıklı, bencil olma) gibi de olabilir.
Kendini Feda Şeması: Kişi kendinden önce başkalarını düşünme ve onların bakımını üstlenme eğilimindedir. “Hayır diyemiyorum.” yakınmaları genelde bu şema içerisinde değerlendirilir. Kişinin kendini feda etmesinin en sık görülen nedenleri arasında; başkalarına sıkıntı vermemek, bencil olmanın sıkıntısından kaçınmak, aciz olduğunu düşündüğü kişilerle iletişimi sürdürme gerekliliği yer alır. Bu şemanın sonucu olarak birey feda ettikleri ve sonucunda karşılık alamadığını düşündüğü durumlar neticesinde öfke duygusunu çok sık hisseder.
Dayanıksızlık Şeması: Kişi her an bir korku ya da felaket yaşayacağı inancına sahiptir. Karşılaştığı sorunlarla baş edemeyeceğini düşünür. Korkunun nedeni tıbbi (her an bir hastalığa yakalanacağı,kalp krizi geçireceği), duygusal (çıldırma ya da bayılma), doğal/fobik (deprem, kapalı alanda kalma) olabilir.
Haklılık/Görkemlilik: Haklılık şemasına sahip olan birey kendini diğer her şeyden üstün görme eğilimine sahiptir. Onun herşeyi yapmaya hakkı vardır ve diğerlerinin hakkını gözetmez. (Kırmızı ışıkta geçebilir, arıza şeridini kullanabilir.) Üstünlük kurma üzerine aşırı eylem ve hassasiyet vardır. Başkaları ile aşırı rekabet içerisindedirler. Ünlü olma, zengin olma, ortamda dikkat çekici olma gibi durdurulamaz bir isteğe sahiptirler.
“NİÇİN BUNU YAPIYORUZ? NİÇİN ÇEKTİĞİMİZ ACIYI UZATMAYA DEVAM EDİYORUZ? NİÇİN DAHA İYİ HAYATLAR KURUP BU KALIPLARI KIRMIYORUZ?” JEFFREY E. YOUNG
